ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΡΗΣ (1793-1877)

Αγωνιστής του 1821, θρυλικος πυρπολητής του τούρκικου στόλου και πρωθυπουργός, ο επιφανέστερος ασφαλώς Ψαριανός της νεότερης εποχής.

Γεννήθηκε στα Ψαρά. Ήταν εξαιρετικά ικανός και έμπειρος ναυτικός και ασφαλώς ο ικανότερος πυρπολητής. Διακρινόταν επίσης για το μεγάλο θάρρος του, τη σεμνότητα,το χαρακτήρα του και επίσης για την αφοσίωση του στον εθνικοαπελευθεροτικο αγώνα της πατρίδας του. Το 1822 ο Κανάρης κατάφερε να πυρπολήσει τη τουρκική ναυαρχίδα στο όρμο της Χίου, παίρνοντας εκδίκηση για τη σφαγή της Χίου. Απέπλευσε από τα Ψαρά, αφού προηγουμένως προσκύνησε στο ναό του Αγίου Νικολάου  στα Ψαρά, ενώπιον του πατριάρχη Άνθιμου, ο οποίος βρισκόταν την ημέρα εκείνη στο νησί.

Το κατόρθωμα του Κανάρη έκανε τεράστια εντύπωση και διεθνώς, ενισχύοντας σημαντικά το φιλελληνικό ρεύμα. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό προήχθη σε ναύαρχο και διετέλεσε επανειλημμένως υπουργός των Ναυτικών και πρωθυπουργός, σε κρίσιμες για το έθνος περιόδους.

Πέθανε στην Αθήνα στις 3 Σεπτεμβρίου του 1877. Η ταφή του έγινε στο Ά Νεκροταφείο Αθηνών (όπου σώζεται έως σήμερα και ο τάφος του).

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ  ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ (1796- 1879)

Αγωνιστής του αγώνα για την ανεξαρτησία των Ελλήνων, έμπειρος και τολμηρός πυρπολητής, γεννημένος στα Ψαρά. Έλαβε μέρος σε όλες τις ναυμαχίες των Ψαριανών, πριν και μετά την καταστροφή του νησιού, τελειοποιώντας την κατασκευή των πυρπολικών ώστε να γίνουν περισσότερο εύστοχα και αποτελεσματικά.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας υπήρξε ο πρώτος διοργανωτής του εθνικού στόλου. Εξελέγη μέλος του Συμβουλίου Επικρατείας και διετέλεσε κατ' επανάληψη υπουργός των Ναυτικών. Υπήρξε ο κατ΄ εξοχήν κατασκευαστής του τελειοποιημένου πυρπολικού, το οποίο με το νέο τρόπο  κατασκευής του είχε μεγάλη επιτυχία στον κατά θάλασσα αγώνα.

Ο Νικόδημος άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο, το οποίο χρησιμοποιούν και συμβουλεύονται όλοι οι στρατιωτικοί συγγραφείς του αγώνα. Πέθανε στην Αθήνα στις 3 Απριλίου του 1879 και ετάφη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Ενώ ακόμη ήταν εν ζωή, δώρισε όλη την κινητή και ακίνητη περιουσία του στο Ταμείο του Εθνικού Στόλου.

Τιμώντας την προσφορά του, το έθνος έδωσε το όνομα του σε κεντρικό δρόμο των Αθηνών (Ναυάρχου Νικόδημου), όπου υπήρξε και η κατοικία του. Προτομές του βρίσκονται στο Α΄ Νεκροταφείο και στον ιερό ναό Αγίου Νικολάου Ψαρών.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ (1770- 1828)

Ναύαρχος και αρχηγός του στόλου των Ψαριανών. Γεννήθηκε στα Ψαρά. Διακρίθηκε για τις μεγάλες ναυτικές ικανότητες του και τους εύστοχους σχεδιασμούς των ναυμαχιών και τον πυρπολήσεων κατά τον Αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία. Επιβαίνοντας στη ναυαρχίδα «Λεωνίδας» -πλοίο με 24 πυροβόλα- του Ψαριανού στόλου διέσχιζε το Αιγαίο, ναυμαχώντας με τα τουρκικά πλοία, εμποδίζοντας την έξοδο του τουρκικού στόλου από τα Δαρδανέλια και βοηθώντας έτσι τον πόλεμο στην ξηρά, καθώς εμπόδιζε τον εύκολο ανεφοδιασμό και τη μεταφορά πολεμοφοδίων και αντίπαλου στρατεύματος.

Η πρώτη του μεγάλη επιτυχία ως επικεφαλής του Ψαριανού στόλου ήταν η βύθιση ενός και η αιχμαλωσία τεσσάρων τουρκικών πλοίων κοντά στην Σμύρνη, στα μέσα Απριλίου του 1821. Οι Ψαριανοί, τρομοκρατώντας τους Τούρκους στα παράλια, μετέφεραν θριαμβευτικά τα πλοία στα Ψαρά, μαζί με 450 Τούρκους αιχμαλώτους.

Ο Αποστόλης διέθεσε για τον Αγώνα έξι πλοία, καθώς και μεγάλα χρηματικά ποσά. Είχε αποκτήσει σημαντική περιουσία ως αρχιπλοίαρχος και εκπρόσωπος της ναυτιλιακής εταιρίας του οίκου Ράλλη από την Χίο, ο οποίος είχε έδρα στο Άμστερνταμ. Το 1810 ίδρυσε στα Ψαρά Ναυτικό Επιμελητήριο. Πέθανε στην Αίγινα, εξαντλημένος από τις κακουχίες, σε ηλικία 57 ετών και τα οστά του μεταφέρθηκαν στην ιερά μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Πόρο.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ (1790- 1855)

Αγωνιστής του 1821 και θρυλικός πυρπολητής, γεννημένος στα Ψαρά. Πυρπόλησε το τούρκικο δίκροτο «Καπτάν μπέχτας »των 74 πυροβόλων στην Ερεσό στη δυτική ακτή  της Λέσβου στις 27 Μαΐου 1821, εγκαινιάζοντας έτσι τη δράση των πυρπολικών στον κατά θάλασσα αγώνα, τα οποία αποτέλεσαν ένα από τα σημαντικότερα ναυτικά όπλα των Ελλήνων.

Τα πυρπολικά ήταν ταχύπλοα παλαιά πλοία, τα οποία οι Ψαριανοί τα διασκεύαζαν ειδικά, γεμίζοντας τα με εύφλεκτες ύλες, ώστε να πυρπολούνται αμέσως και να μεταδίδουν γρήγορα τη φωτιά στο εχθρικό πλοίο, πάνω στο οποίο ο πυρπολητής το είχε προσδέσει.

Ο Παπανικολής τα χαράματα της 27^ης Μαΐου 1827 διηύθυνε το πυρπολικό του στην πρώρα του πλοίου και ενώ ο συνεργάτης του Καλαφάτης απέτυχε να πυρπολήσει το δικό του, ο Παπανικολής παρά τα πυρά των Τούρκων κατόρθωσε να το προσδέσει και να βάλει φωτιά στο τουρκικό πλοίο. Οι Τούρκοι κατάφεραν προς στιγμή να το αποσυνδέσουν, αλλά με τη βοήθεια του τιμονιέρη Ι. Θεοφιλόπουλου το πυρπολικό προσδέθηκε στο πλοίο, με αποτέλεσμα το καράβι να τιναχτεί στον αέρα παίρνοντας μαζί του περίπου 1000 ναύτες.

Ο Παπανικολής διετέλεσε επίσης πρόεδρος του Ναυτοδικείου, θέση την οποία διατήρησε μέχρι το θάνατο του.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΡΑΤΣΑΝΟΣ (-1824)

Προεστός των Ψαρών γόνος παλαιάς ιστορικής οικογένειας του νησιού. Ήταν πρόεδρος των Ψαρών κατά τη στιγμή της καταστροφής του νησιού από τον Χοσρέφ. Ήταν αδερφός του Γεωργίου Βρατσάνου ο οποίος συνεργάστηκε με τον Κανάρη κατά την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στην Τένεδο στις 29 Οκτωβρίου 1822. Έγινε μέλος της Φιλικής  Εταιρίας.

Κατά την άλωση των Ψαρών από τους Τούρκους κλείστηκε στο φρούριο Παλιόκαστρο μαζί με Θεσσαλομακεδόνες, άλλους συμπολεμιστές του και το γιο του Αντώνιο και όταν είδε πως το φρούριο θα έπεφτε στα χέρια των εχθρών πρότεινε στους συντρόφους του να μην παραδοθούν, άλλα να υποχωρήσουν στο εσωτερικό και να θέσουν πυρ στην πυριτιδαποθήκη. Κοινώνησαν όλοι και όταν στης 22 Ιουνίου 1824 οι Τούρκοι εισέβαλαν στο κτίριο, ο Βρατσανος έδωσε εντολή στο γιο του Αντώνιο να ανάψει το φιτίλι ώστε να εκραγεί η πυριτιδαποθήκη. Η διαταγή εκτελέστηκε και ανατινάχθηκαν όλοι οι ηρωικοί υπερασπιστές του φρουρίου και μαζί τους μεγάλος αριθμός Τούρκων στρατιωτικών.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΗΣ ΜΗΛΑΙΤΗΣ (1784-1861)

Προεστός των Ψαρών, γεννημένος στα Ψαρά. Ήταν γόνος εύπορης οικογένειας εμπόρων και πλοιοκτητών του νησιού. Ασχολήθηκε με τις επιχειρήσεις της οικογένειάς του και επίσης με τα κοινά, αφιερώνοντας τα πάντα για την υπόθεση της εθνικής ανεξαρτησίας.

Στις 17 Μαΐου 1826 εξελέγη μέλος της τετραμελούς Επιτροπής των Ψαριανών. Το 1827 εστάλη στην Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ως πληρεξούσιος των Ψαρών. Εξελέγη τότε από την Εθνοσυνέλευση, μέλος της τριμελούς Αντικυβερνητικής Επιτροπής, μαζί με τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη και τον Γιαννούλη Νάκο, η οποία ανέλαβε τη διακυβέρνηση ως την άφιξη του Καποδίστρια. Αργότερα έλαβε διάφορα δημόσια αξιώματα, κατά την περίοδο του Καποδίστρια και κατά την οθωμανική περίοδο.

Έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωή του στην Χαλκίδα, φροντίζοντας τα κτήματά του, που του είχαν δοθεί επί Όθωνα στην περιοχή των Νέων Ψαρών (Ερέτρια). Πέθανε στη Χαλκίδα.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΑΚΗΣ (Ο μεγάλος ανθρωπιστής και εθνικός ευεργέτης)

Γεννήθηκε στα Ψαρά το έτος 1747. Από μικρός ακολούθησε το ναυτικό επάγγελμα. Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1770, αφού μετέτρεψε το εμπορικό του πλοίο σε καταδρομικό. Ως άνθρωπος ήταν  προικισμένος με σπάνια προσόντα. Διακρίνονταν για την τιμιότητα του και τη φιλανθρωπία του. Ποτέ δεν κυριεύτηκε από τα πάθη του πόλεμου.

Ο Βαρβάκης εγκαταστάθηκε στο Άστραχαν, κοντά στην Κασπία όπου εμπορεύτηκε το χαβιάρι και πλούτισε. Ένα μεγάλο μέρος από τα πλούτη του το διέθεσε για την κατασκευή κοινωφελών έργων. Κατασκεύασε διώρυγα στο Άστραχαν, γέφυρα στο Βόλγα ποταμό, έχτισε σχολεία, λουτρά κτλ. Για όλα αυτά η ρώσικη κυβέρνηση τον τίμησε και τον κατέταξε στη τάξη των ευγενών.

Ο Βαρβάκης όμως δε λησμόνησε και το βράχο που γεννήθηκε ούτε έπαψε να ενδιαφέρεται για την απελευθέρωση της πατρίδας του. Έστελνε πολεμοφόδια, τροφές και χρήματα.

Ήταν στην Βιέννη όταν έμαθε την καταστροφή των Ψαρών. Αμέσως, από τη Τεργέστη φόρτωσε ένα καράβι με ρούχα και τροφές. Έφτασε στην Μονεμβασιά όπου βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση πολλοί Ψαριανοί που είχαν διασωθεί. Σε όλους αυτούς έδωσε βοήθεια και θάρρος.

Ο Βαρβακής έπειτα, αφού δήλωσε στη βουλή των Ελλήνων ότι καταθέτει στην τράπεζα της Ρωσίας χρήματα για τη σύσταση σχολείου αποφάσισε να επιστρέψει στη Ρωσία. Ενώ όμως βρισκόταν στην Ζάκυνθο αρρώστησε και πέθανε στις 12 Ιανουαρίου 1825.Ο θάνατος του λύπησε όλους τους Έλληνες και ιδιαίτερα τους Ψαριανούς που έχασαν τον προστάτη τους.

Στη διαθήκη του άφησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για την αγορά των υπολοίπων αιχμαλώτων συμπατριωτών του, για την ίδρυση σχολείου και για την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης πόλης των Ψαρών. Το ελληνικό κράτος ανακήρυξε τον Βαρβακή Εθνικό Ευεργέτη.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΛΑΦΑΤΗΣ (Ψαριανός Πυρπολητής)

Από τους πλουσιότερους καραβοκυραίους των Ψαρών ο Γεώργιος Καλαφάτης μπήκε στον αγώνα το 1805 και πήρε μέρος σε πολλές καταδρομές στα παράλια της Μ. Ασίας.

Πρώτος αυτός σκέφτηκε τη χρησιμοποίηση πυρπολικών κατά του τουρκικού στόλου. Τη σκέψη αυτή ανακοίνωσε στην Βουλή των Ψαρών και μάλιστα μετέτρεψε το πλοίο του σε πυρπολικό. Είπε τότε στη βουλή: ¨Άρχοντες έχω και εγώ πλοίον και περί εμού κανείς δεν ομιλεί. Εγώ θα βγω εις την εκστρατεία και το πλοίο θα το κάνω μπουρλότο και θα το διευθύνω και μόνος…¨(Κ. Νικόδημος ΥΠΟΜΝΗΜΑ Τόμος Α Σελίδα 122).

Όταν στην Έφεσο παρουσιάστηκε η ανάγκη να χρησιμοποιηθεί πυρπολικό ο Ν. Αποστόλης, ο ναύαρχος του Ψαριανού στόλου, ειδοποίησε τον Γ. Καλαφάτη που έφτασε από τα Ψαρά με το πυρπολικό του και έλαβε μέρος στην επιχείρηση κατά της τουρκικής φρεγάτας ταυτόχρονα με τον Δ. Παπανικολή. Το πυρπολικό του Καλαφάτη όμως αχρηστεύθηκε από τα βλήματα του εχθρού. Ο Γ. Καλαφάτης συνέχισε τον αγώνα και μετά την καταστροφή των Ψαρών ως την απελευθέρωση της Ελλάδας. Πέθανε το 1851 σε ηλικία 81 ετών.

ΙΩΑΣΑΦ (ΙΩΑΣΟΦΟΣ) ΝΙΚΟΛΑΡΑΣ (Ιερομόναχος, συναθλητής του Κανάρη)

Ο Ψαριανός Ιωασάφ Νικολαράς υπήρξε ένας από τους τολμηρότερους αγωνιστές. Η κηρύξει της επανάστασης τον βρήκε ιερομόναχο στο Άγιο όρος. Νεότατος τότε, 20 ετών μόλις πληροφορήθηκε τον ξεσηκωμό του γένους έφτασε στα Ψαρά και έθεσε τον εαυτό του στην υπηρεσία του αγώνα.

Συγγενής του Κανάρη, αχώριστος σύντροφος και συμπολεμιστής του, τον ακολούθησε σε όλες τις ναυτικές επιχειρήσεις και έλαβε μέρος στα τολμηρά εγχειρήματα του θρυλικού πυρπολητή.

ΠΑΤΑΤΟΥΚΟΣ

Ο  Ιωάννης Δημολίτσας, γνωστός τότε στα Ψαρά με το παρεπώνυμο Πατατούκος κατάγονταν από την Πάργα. Είχε εγκατασταθεί από χρόνια στα Ψαρά και ταξίδευε με ψαριανά πλοία.

Επί αρκετό χρονικό διάστημα έμεινε στην Τουλώνα της Γαλλίας όπου γνωρίστηκε με τον Ρίτσι, Γάλλο καθηγητή του ναύσταθμου και αξιωματικό του γαλλικού ναυτικού. Η επανάσταση του '21 τον βρήκε στα Ψαρά.

Ο Έλληνας αγωνιστής, που τόσες υπηρεσίες προσέφερε στον αγώνα με την τέχνη του και την πολεμική του δράση δεν πρόφτασε να δει την Ελλάδα ελεύθερη. Αρρώστησε από επιδημία και πέθανε στα Ψαρά τον Μάρτιο του 1823.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΤΑΜΑΤΑΡΑΣ

Ο Ψαριανός Ανδρέας Στοματάρας υπήρξε γενναίος αγωνιστής του '21, από τους πιο τολμηρούς και ριψοκίνδυνους καταδρομείς.

Διακρίθηκε επίσης και ως γενναίος και άξιος πυρπολητής.

ΑΛΛΟΙ ΓΝΩΣΤΟΙ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΩΝ ΨΑΡΩΝ

Πολλοί είναι ακόμα οι ήρωες των Ψαρών πλοίαρχοι, οπλαρχηγοί, πυρπολητές και ναύτες, που έδρασαν και διακρίθηκαν ως πολεμιστές κατά των τούρκων. Οι περισσότεροι μάλιστα από αυτούς έδωσαν και τη ζωή τους και πότισαν με το αίμα τους την ιερή γη των Ψαρών.

Είναι εκείνοι που έπεσαν στις μάχες όταν οι τούρκοι σκορπούσαν στο νησί τη φωτιά και το θάνατο. Κι αυτοί που έγιναν ολοκαύτωμα στη Μαύρη Ράχη αφού πολέμησαν έως την υπέρτατη θυσία.

Όλοι αυτοί που έπραξαν το χρέος τους προς την πατρίδα, υπήρξαν ήρωες και είναι άξιοι της ευγνωμοσύνης του Έθνους.